Äýëõèéí
äàëàéí íèéò ýçýëõ¿¿í 1370000000êì êâ áóþó óñàí ìàíäàëûí 97%-ã ýçýëäýã.Äóíäàæ ã¿í íü 4000ì ,õýðýâ äàëàéí óñûã äýëõèéí
ãàäàðãà äýýã¿¿ð æèãä òàðààâàë 2700ì çóçààí ¿å ¿¿ñýõ þì. Äàëàé áóþó Îêåîí ãýñýí
ýðòíèé Âàâèëîí ,Åãèïåò÷¿¿äèéí òºñººëäºã áàéñàí õàâòãàé õóóðàé ãàçðûã õ¿ðýýëýí
óðñàõ ãîëûí íýðííñ ¿¿ñýëòýé. Äàëàé áîë òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæèëñýí óñàí á¿ðõýâ÷ þì.
1650 îíä Ãîëëàíäûí ýðäýìòýí Áåðíàðä Âàðåíèé 1622-1650 “Åðºíõèé ãàçàðç¿é “
íîìîíäîî 5 õýñýãò õóâààñàí Íîìõîí äàëàé,Àòëàíòûí äàëàé,Ýíýòõýãèéí äàëàé, Õîéä áà ªìíºä ìºñºí äàëàéþì.Õîéä áà ªìíºä ìºñºí äàëàéí õèëèéã
òóéëûí öàãèðàãààð çààãëàæ áàéñàí. Äàëàé áîëãîí ººðèéí ãýñýí óðñãàëûí ñèñòåì ,
òàòðàëò ò¿ðýëò ,äàâñæèëò ,òåìïåðàòóðûí
áîëîí ìºñíèé ãîðèì ,ã¿íèé øèíæ ÷àíàð ¸ðîîëûí õóðäàñòàé .
|
Äàëàé
|
Òàëáàé /ñàÿ êì ê¿á/
|
Ýçýëõ¿¿í /ñàÿ êì ê¿á/
|
Äóíäàæ ã¿í ì
|
Õàìãèéí èõ ã¿í ì
|
|
Íîìõîí
|
178.62
|
710.36
|
3980
|
11022(ìàðèàíû õîíõîð)
|
|
Àòëàíò
|
91.56
|
329.66
|
3600
|
8742 ïóýðòî-Ðèêîãèéí
|
|
Ýíýòõýã
|
76.17
|
282.65
|
3710
|
7729 Çîíäûí õîíõîð
|
|
Õîéä ìºñºí
|
14.75
|
18.07
|
1220
|
5527 Ãðåëàíäûí òýíãèñ
|
|
Äýëõèéí äàëàé
|
361.10
|
1340.74
|
3700
|
11022(ìàðèàíû õîíõîð)
|
Äàëàéíóóäûã õýðõýí çààãëàõ âý ?
Ýíýòõýãèéí
äàëàé áà Íîìõîí äàëàé Ìàëàêêàëàõ Çîìäûí àðàë –Òîððåñûí õîîëîîãîîð, Íîìõîí áà
Õîéä ìºñºí äàëàéã Äåæíåâèéí õîøóó-Ïðèíö Óýëüñèéí õîøóóãààð Õîéä ìºñºí äàëàé áà
Àòëàíòûí äàëàéã Ëàáðîäîð- Áàôôèíû ãàçàð Äåéâèñûí õîîëîé Ãðåëàíä Èñëàíä Ôàðåðûí
àðëóóä Ñêàíäèíîâûí Ñòàëàíä õîøóóãààð òóñ òóñ çààãëàíà.
Íîìõîí äàëàé:
Àòëàíòûí
äàëàéãààñ 2 äàõèí òîì áºãººä äýëõèéí ãàäàðãûí ãóðàâíû íýã õýñãèéã á¿ðõýí
îðøèíî. Õàìãèéí ºðãºí ãàçðàà 17700 êì áàéäàã íü äýëõèéí ýêâàòîðûí òîéðãèéí
áàðàã õàãàñ þì. Õàìãèéí ã¿í äàëàé áºãººä 78.9% íü 3000-6000ì ã¿í äóíäàæ ã¿í íü
4200ì ,õàìãèéí ã¿í öýã íü Ìàðèàíû õîíõîð10920ì
Íîìõîí äàëàé æèëä 10-12ñì ºðãºñäºã Íîìõîí äàëàéí çàðèì àðëóóäûí ýðãèéí ýëñ õàð
ºíãºòýé.
Àòëàíòûí äàëàé:
Õýìæýýãýýð
Íîìõîí äàëàé äàðàà îðíî. Ò¿¿íèé òàëáàé 91 ñàÿ êì êâ áà äýëõèéíòàâíû íýãèéã
ýçýëíý.Õàìãèéí ºðãºí ãàçðàà 9600êì õ¿ðýõ áà æèëä 2-4ñì ºðãºæèæ áàéãàà ãýæ
¿çäýã.150 ñàÿ æèëèéí íàñòàé 3000-6000ì ã¿íòýé 71.3% ýçëýõ áà äóíäàæ ã¿í íü
3.660ì õàìãèéí ã¿í öýã íü Ïóýðòî-Ðèêîãèéí õîíõîð 8.648ì þì.
Ýíýòõýãèéí äàëàé
76ñàÿ
êì êâ òàëáàéòàé äýëõèéí äàëàéí ãàäàðãûí 1/5 –èéã ýçýëíý. Äóíäàæ ã¿í íü 3.820ì õàìãèéí ã¿í öýã
íü Çîíäûí õîíõîðè7.450ì 3000-6000ì
ã¿íòýé 15% íü òýíãèñ ýçýëíý. 140 ñàÿ
æèëèéí ºìíº ýðòíèé ýõ ãàçàð Ãîíäâàí òèâ çàäðàõàä ¿¿ññýí Ýíýòõýãèéí äàëàéí
òðîïèêèéí äóëààí óñ íü àìüäðàëûí òààòàé íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëäýã áºãººä ýíä àìüäðàõ
4000 ç¿éëèéí çàãàñíû èõýíõ íü ýíäåìèê þì. Íýã îíöëîã íü ø¿ðýí àðëóóä èõýýð
îðøèíî.
Õîéä ìºñºí äàëàé:
Õýìæýýãýýðýý
õàìãèéí áàãà ,äàëàéí íèéò òàëáàéí 4.1% ,óñíû ýçýëõ¿¿íèé 1.2% ýçýëíý. Èõýíõ
ãàçðàà 0-200 ì ã¿í ýíý íü 42.3% áîëîõ áà 3000ì –ýýñ èë¿¿ ã¿í çºâõºí 16.7% õàìãèéí ã¿í íü 5.440 ì þì. 52% èéã íü òýíãèñ
ýçýëíý.
Äàëàéí óñíû øèíæ ÷àíàð
Óñ ñàéí
óóñãàã÷ ó÷èð äàëàéí óñàíä õèìèéí á¿õ òºðëèéí ýëåìåíò óóñíà. Äýëõèéí äàëàé
íèéòäýý 5000 òðèëëîí êã .Õýðýâ äàëàéí á¿õ óñûã óóðøóóëáàë ¸ðîîëä íü 60ì äàâñàí
¿å ¿ëäýõ àæýý. Óñàíä óóññàí îðãàíèê áóñ õàòóó õýñã¿¿äèéí òîî õýìæýýã äàâñæèëò
ãýíý.Äàâñíû õýìæýý óóðøèëò ,òóíàäàñ
,äàëàé òýíãèñò öóòãàõ ãîë ìºðºí çýðãýýñ
õàìààð÷ 3.3-3.7% èéí õîîðîíä õýëáýëçýõ áîëîâ÷ äàëàéí äóíäàæ äàâñæèëò 3.5% áàéäàã.Ýêâàòîð
îð÷èìä áóþó õàëóóí á¿ñë¿¿ðèéí õ¿ðýýíä äàâñ áàãàòàé,äóëààí á¿ñë¿¿ðèéí
äàëàéä äàâñæèëò íýìýãäýæ, ñýð¿¿í á¿ñë¿¿ðë¿¿ãýý
áóóðñààð òóéë îð÷ìûí óñàíä áàãàññàí áàéíà.Äàâñæèëòûí õàìãèéí èõ íü Óëààí
òýíãèñò 42% áàéäàã ýíý òýíãèñ õàëóóí,õóóðàé óóð àìüñøãàë á¿õèé õóóðàé ãàçðûí
äóíä îðøäîãîîð òàéëáàðëàãäàíà. ¨ðîîëûí óñíû äàâñæèëò íü íèëýýä áàãà òåìïåðàòóðòàé ¿åä ãàäàðãûíõàà äàâñæèëòòàé
òýíöýíý.
Óñíû
ºí㺠:
Óñ
çºâõºí õàðàãäàõ ãýðýë áîëîõ èíôðà óëààí òóÿàã ñàéí øèíãýýíý. Äàëàéí óñàíä ãýðýë
øèíãýæ ñàðíèñíààñ õºõ öýíõýð ºíãºòýé õàðàãäàíà. .Ýêâàòîð áîëîí òðîïèêèéí á¿ñýä
óñ ã¿í õºõ, öýíõýð ºíãºòýé áàéõàä òóéë îð÷ìîîð ìºñ õàéëñíààñ áîëæ íîãîîâòîð
ºíãºòýé áîëäîã áàéíà. Õàðèí óñàíä óóññàí äàâñ íü óñíû ºíãºíä íºëººëäºãã¿é
Óñíû
íÿãò:
Äàëàé
òýíãèñèéí óñíû íÿãò íü äàâñæèëòààñ
õàìààðíà. Óñíû íÿãò íü åðºíõèé人 èõ áàéõ áà äàâñæèëò èõòýé ãàçðàà á¿ð ÷ èõ
áàéíà. Õºðºõ, óóðøèõ , ìºñ ¿¿ñýõ çýðãýýñ áîëæ ãàäàðãûí óñíû íÿãò íýìýãääýã .Õàðèí õàëàõ, àãààðûí
òóíàäàñ óíàõ ,õàéëñàí óñ îðîõ çýðýã íü äàëàéí óñíû íÿãòûã áóóðóóëäàã
Äàëàéí ¸ðîîë
Äàëàéí
¸ðîîë íü õóóðàé ãàçðûí ãàäàðãàòàé àäèëõàí îëîí ÿíçûí õýëáýðòýé. Äàëàéí ¸ðîîëûã ¿íäñýí 3 õýëáýðò àíãèëäàã.
1.Ýõ ãàçðûí çàõ
2.Äàëàéí ¸ðîîë
3.Äàëàéí ãîë íóðóóä
No comments:
Post a Comment